ALLEGRO CON SPIRITO

Συνεχίζω λοιπόν την κουβέντα μας όσον αφορά στη μουσική παιδεία στη χώρα μας. Λέγαμε, ότι η μουσική παιδεία στην Ελλάδα είναι φτωχή. Πράγματι, ενώ ο κόσμος έχει εν πολλοίς σωστό μουσικό αισθητήριο, και ενώ η χώρα μας βρίθει λαϊκών συνθετών και καλών τραγουδιών, λείπει εντελώς η κλασική μουσική παιδεία. Θυμίζω ότι υπάρχει σύγχυση μεταξύ μουσικής και τραγουδιού· πράγματι, μουσική δεν είναι μόνο το τραγούδι και δη το λαϊκό. Μουσική είναι κάτι πολύ πλατύτερο, μια κληρονομιά που είμαστε τυχεροί να την έχουμε διαθέσιμη στον 21ο αιώνα. Μουσική είναι μια τεράστια θάλασσα, μια γλώσσα διεθνής την οποία διακονούν εκατομμύρια συνάνθρωποί μας, συνθέτες, οργανοπαίκτες, τραγουδιστές κλπ. Γι' αυτή λοιπόν τη μουσική θέλω να μιλήσουμε. Θέλω να μιλήσουμε για τη μουσική του Μπαχ, του Ραμό, του Μπετόβεν, του Μπραμς, του Σοστακόβιτς, θέλω να μιλήσουμε για ερμηνευτές και μαέστρους που έδωσαν αξεπέραστες ερμηνείες αθάνατων έργων, να μιλήσουμε για τον Σβιατοσλάβ Ρίχτερ, για τον Έντγουιν Φίσερ, για τον Νάθαν Μίλστάιν, τον Γιάσα Χάιφετς, τον Νταβίντ Όιστραχ, τον Ροστροπόβιτς, τον Κλέμπερερ, τον Μπρούνο Βάλτερ, τον Κίριλ Κοντράσιν και τόσους άλλους γίγαντες της μουσικής που στη χώρα μας λίγοι έχουν τη χαρά να γνωρίζουν.

Θα κάνω μια παρένθεση για να αναφερθώ στον "δικό" μας συνθέτη και εκπληκτικό πιανίστα Νικόλα Αστρεινίδη. Ο Νικόλας Αστρεινίδης μεγάλωσε στη Ρουμανία και μελέτησε πιάνο και σύνθεση δίπλα σε μεγάλα ονόματα της Ρουμάνικης μουσικής σχολής. Εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες έχει επιστρέψει στην Ελλάδα και με την ταπεινότητα που τον διακρίνει είναι απλώς συνεργάτης στο "Μακεδονικό Ωδείο" της Θεσσαλονίκης. Όσοι είχαν την τιμή να παρακολουθήσουν ρεσιτάλ (πάντα με ελεύθερη είσοδο) που έδωσε κατά καιρούς (κυρίως στην αίθουσα Μακεδονικών Σπουδών) θα ξέρουν ότι δεν μιλάμε για κάποιον απλώς καλό μουσικό, αλλά για ένα εξαιρετικό πιανίστα που ερμηνεύει με τρόπο αξεπέραστο οποιοδήποτε μουσικό έργο. Εγώ είχα την τύχη να τον ακούσω δύο φορές και οι ερμηνείες του σε σονάτες του Μπετόβεν, έχουν μείνει χαραγμένες στη μνήμη μου ως συγκλονιστικές εμπειρίες.

Ο Αστρεινίδης λοιπόν, είναι εν πολλοίς άγνωστος στην ίδια του τη χώρα, ενώ είναι γενικά γνωστός (π.χ. τα κονστέρτα και τα ρεσιτάλ που έδωσε στην Ιαπωνία έχουν μείνει στην ιστορία). Θα παραθέσω ένα περιστατικό που συνέβη περίπου στα 1980. Είχε έρθει λοιπόν ένας μεγάλος Ρουμάνος τσελίστας να παίξει στην Αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Για κακή του τύχη, ο συνοδός του (πιανίστας) αρρώστησε και ο τσελίστας προσπαθούσε να συνεννοηθεί με τον Ζαρίμπα (τον κορνίστα της Κ.Ο.Θ.) είτε για την αναβολή, είτε για την ακύρωση του ρεσιτάλ. Βέβαια, ο Ζαρίμπας δεν γνωρίζει ρουμάνικα, ούτε ο τσελίστας γνώριζε ελληνικά ή γερμανικά, οπότε η συνεννόηση ήταν δύσκολή. Για καλή τους τύχη, περνούσε εκείνο το βράδυ (ήταν βραδιά πρόβας) έξω από την Α.Ε.Μ.Σ. ο Νικόλας Αστρεινίδης. Ο Ζαρίμπας τον είδε και του φώναξε: "Ε, μαέστρο, μπορείς να συνεννοηθείς με τον Ρουμάνο τσελίστα;" Ο Αστρεινίδης, πάντα προσηνής και καταδεκτικός, φυσικά και δέχτηκε. Να μην τα πολυλογώ, ο Αστρεινίδης πρότεινε στον τσελίστα να κάνει αυτός το μέρος της συνοδείας και πρίμα βίστα κάνανε εξαιρετική πρόβα, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ζαρίμπα που ήταν παρών. Το ρεσιτάλ δόθηκε μετά από δύο μέρες και είχε τεράστια επιτυχία. Ο τσελίστας όχι μόνο βρήκε άνθρωπο να συνεννοηθεί στη γλώσσα του, αλλά βρήκε και καλύτερο συνοδό!

Αυτός είναι λοιπόν ο Νικόλας Αστρεινίδης. Γι' αυτόν λοιπόν τον άνθρωπο έχω να πω το εξής λυπηρό: Ο διευθυντής του "Μακεδονικού Ωδείου", Δημήτρης Αθανασιάδης (εξαιρετικός άνθρωπος) ειχε μια αλληλογραφία με κάποιον που επόπτευε τα ωδεία της χώρας για θέματα διαδικαστικά. Κάποια λοιπόν στιγμή του έστειλε μια επιστολή στην οποία ανέφερε τη σύνθεση κάποιας επιτροπής ή κάποιου διοικητικού οργάνου του ωδείου, όπου ανέφερε διάφορους μουσικούς με τους τίτλους τους και τελευταίο ανέφερε και τον Νικόλα Αστρεινίδη, χωρίς τίτλους, φυσικά. Η απάντηση καταπέλτης: ποιος είναι αυτός ο Αστρεινίδης; Λοιπόν, αν οι επί της μουσικής άνθρωποι του Υπουργείου Πολιτισμού δεν γνωρίζουν τον Νικόλα Αστρεινίδη, τι να περιμένει κανείς από τον κόσμο που διψάει να μάθει, ν'ακούσει, να δεχθεί, αλλά ποιος να τον οδηγήσει; Ποιος να δώσει στον κόσμο τις μουσικές που τόσο μας λείπουν; Ποιος ν'αφήσει έστω μια δυο συχνότητες στο ραδιόφωνο για μια μουσική εκπαίδευση, μια μουσική παιδεία, μια τριβή, μια επαφή τέλος πάντων με τον κόσμο της κλασικής μουσικής;

Λέγαμε λοιπόν πως η μουσική δεν είναι μόνο το τραγούδι. Φυσικά, το τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στα μουσικά πράγματα, καθώς είναι από τις πιο αρχέγονες μορφές μουσικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Πράγματι, φαίνεται ότι ο άνθρωπος, από την εποχή που απέκτησε "λόγο" επιδόθηκε στο τραγούδι, είτε μέσα από ομαδικές θρησκευτικές τελετές, είτε κατά μόνας· μιλάω για 10-20 χιλιάδες χρόνια πριν, για κοινωνίες των οποίων απομεινάρια επισκέφθηκαν και μελέτησαν άνθρωποι της εποχής μας ακόμη και λίγα χρόνια πριν· υπάρχουν μαρτυρίες από τα ταξίδια των μεγάλων θαλασσοπόρων και εξερευνητών που αναφέρονται σε κοινωνίες που ζούσαν σε ημιάγρια κατάσταση, κοινωνίες που διατηρούσαν αναλλοίωτη γλώσσα, ήθη και έθιμα πολλών χιλιάδων ετών (μαορί, αβογήρινοι, πολυνήσιοι, ινούιτ κλπ). Σ'αυτές λοιπόν τις κοινωνίες υπήρχε τραγούδι είτε σε μορφή χορού θρησκευτικών κυρίως τελετών, είτε σε μορφή ατομικής εκτέλεσσης, βουκολική 'η άλλη.

Είναι λοιπόν φυσικό το τραγούδι συγχέεται με τη μουσική γενικότερα. Παρόλα αυτά, και οι ήχοι διαφόρων οργάνων δεν είναι νεότεροι στο μουσικό γίγνεσθαι. Παρατηρούμε, ακόμη και σήμερα, σε κοινωνίες που δεν έχουν αναπτύξει ούτε καν το "λόγο" (χιμπατζήδες, μπαμπουίνοι κλπ) τη πρωτόγονη χρήση διαφόρων "μουσικών" οργάνων. Έχουν παρατηρηθεί πίθηκοι που εκτελούν ρυθμικές ακολουθίες χτυπώντας διάφορα κρόταλα και άλλοι που παράγουν σφυρίγματα φυσώντας μέσα από διάφορα σωληνοειδή (κούφια ξύλα, κόκαλα κλπ). Δεν είναι λοιπόν καθόλου σίγουρο ότι το τραγούδι προηγήθηκε της "μουσικής" δημιουργίας. Πάντως, γεγονός είναι ότι το τραγούδι αποτέλεσε την απαρχή της μουσικής δημιουργίας, τουλάχιστον όσον αφορά στον άνθρωπο ως έλλογο ον. Ως τέτοιο ον όμως ο άνθρωπος δεν αρκέστηκε στην απλή απομνημόνευση ή σύνθεση νέων τραγουδιών· υπήρξαν πολλοί που μελέτησαν τους ήχους, τις αρμονίες, τις μελωδίες, άνθρωποι φωτισμένοι οι οποίοι πέρα από την πρόσληψη της μουσικής και την όποια συνακόλουθη αισθητική φόρτιση, επιχείρησαν να αναλύσουν και να μελετήσουν τους ήχους, να δουν γιατί η μια μουσική έφερνε το άλφα αποτέλεσμα ενώ άλλη το βήτα. Προσπάθησαν να δουν γιατί κάποιοι ήχοι ταιριάζουν μεταξύ τους ενώ άλλοι όχι, γιατί μια μελωδία δημιουργεί αίσθημα θλίψης, ενώ άλλη δημιουργεί κατάνυξη και άλλη συνοδεύει πολεμικούς χορούς κλπ.

Μέσα στην πάροδο των τελευταίων 3.000 χρόνων έγινε σημαντική μελέτη της μουσικής και των ήχων γενικότερα. Παράλληλα αναπτύχθηκε σε εξαιρετικό βαθμό η οργανοποία και παρήχθησαν και τελειοποιήθηκαν όλα τα γνωστά μουσικά όργανα. Οι άνθρωποι λοιπόν αυτοί, μελετητές, οργανοποιοί, τραγουδιστές κλπ, ήταν φυσικό να κατέχουν πολύ περισσότερα περί μουσικής απ'ότι οι υπόλοιποι που απλώς ήταν δέκτες της όποιας μουσικής δημιουργίας. Αυτοί λοιπόν οι πρώτοι "μουσικοί" άρχισαν να δημιουργούν θεωρίες και σχολές με στόχο τη συστηματική μελέτη και διάδοση της τέχνης τους όπως ακριβώς γινόταν και με όλους τους άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για να κάνω έναν παραλληλισμό, μπορούμε να πούμε ότι ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορούσε να γευτεί την ομορφιά και να εκμεταλλευτεί τη χρηστικόττητα ενός αγγείου, αλλά ο τεχνίτης αγγειοπλάστης κατείχε την τέχνη του σχεδιασμού και της κατασκευής και ήταν αυτός που θα βελτίωνε τις τεχνικές και θα προσπαθούσε με μεθόδους που ο ίδιος έπρεπε να εφεύρει να μεταδώσει τη γνώση αυτή στα παιδιά του ή σε άλλους που έμελλε να τον διαδεχθούν.

Είναι λοιπόν απολύτως φυσικό, όπως σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, έτσι και στη μουσική να αναπτυχθούν σιγά σιγά συστήματα ανάλυσης, σύνθεσης, μελέτης και εκπαίδευσης. Τα συστήματα αυτά αναπτύχθηκαν από τους πιο ταλαντούχους της κάθε εποχής όπως ακριβώς συνέβη και με τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, τη ναυσιπλοία, τη χαλκουργία, την αστρονομία κλπ. Πράγματι, ό,τι ακριβώς αντιπροσωπεύει ο Ευκλείδης για τα μαθηματικά, το ίδιο αντιπροσωπεύει και ο Μπαχ στη μουσική. Ό,τι έκανε ο Όιλερ σε κάθε κλάδο της μαθηματικής επιστήμης, το ίδιο έκανε και ο Μπετόβεν στη μουσική.

Βεβαίως, το ταλέντο δεν στέκεται από μόνο του. Πίσω από το ταλέντο υπάρχει πάντα τεράστιος όγκος δουλειάς και μελέτης καθώς δεν είμαστε πια στις εποχές των πρώτων παρατηρήσεων και ανακαλύψεων. Κάθε απόπειρα νεωτερισμού, ή δημιουργίας είναι πλέον καταδικασμένη σε αποτυχία για όποιον δεν γνωρίζει την μουσική παράδοση της εποχής του. Φυσικά δεν θα είχε νόημα σήμερα να παράξει κάποιος ήχους ορισμένης τονικότητας κτυπώντας άπλώς μια τεντωμένη χορδή, αυτό είχε κάποιο νόημα 3-4 χιλιάδες χρόνια πριν· σήμερα δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Σήμερα, η τεντωμένη χορδή πρέπει να δουλευτεί από τον Τζάνκο Ράινχαρτ, τον Γιεχούντι Μενουχίν, τον Τζον Γουίλιμας, τον Χιώτη, τον Ραβί Σανκάρ. Σήμερα δεν μπορείς απλώς να σφυρίζεις ήχους μέσα από ένα κούφιο κόκαλο· σήμερα πρέπει να παίξεις τρομπέτα σαν τον Μορίς Αντρέ και κλαρίνο σαν τον Μπένι Γκούντμαν και το Βασίλη Σαλέα.

Συνεχίζεται...

ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΞ–ΑΝΕΣΤΗ

Στο χωριό που έκανα λίγες διακοπές, άκουσα κάποια στιγμή τις καμπάνες γιατί γιόρταζε η Αγία Παρασκευή. Δυστυχώς, οι καμπάνες βαρούσαν κι εκεί με τον αυτόματο. Τι σκατά έχουν στο κεφάλι τους αυτοί οι ιεράρχες δεν μπορώ να καταλάβω τελικά. Τι θα πει ρε ανεγκέφαλοι βαράω την καμπάνα με πρόγραμμα Η/Υ; Εϊναι δυνατόν; Θυμήθηκα και τη Μεγάλη Παρασκευή, στην εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου που πήγα με τη μάνα μου να ανάψουμε κανένα κερί, βγήκε κάποια στιγμή ο επιτάφιος με την μπάντα του στρατού να παίζει κάποιο πένθιμο εμβατήριο. Αρχίζει λοιπόν η (αυτόματη) καμπάνα, αλλά ο μαλάκας ο παπάς έβαλε λάθος πρόγραμμα και δώστου αναστάσιμες κωδονοκρουσίες, να μη σταματάει με τίποτα. Χάλασε όλο το κλίμα· ήταν στραβό το κλήμα, που λένε, τό'φαγε κι ο γάιδαρος...

Λοιπόν το αποφάσισα: Δεν ξαναπατάω το πόδι μου στην εκκλησία μέχρι να αποσύρετε τα ηλεκτρονικά διαόλια απο κει μέσα. Άντε τις τεράστιες μικροφωνικές που διαλύουν κάθε κατάνυξη τις βρήκαμε έτσι εμείς οι νεότεροι και τις αποδεχτήκαμε, θέλαμε δε θέλαμε. Αλλά να βαριέστε να χτυπήσετε και τις καμπάνες, ε, αυτό παραπάει ρε χοντροκέφαλοι. Μα, θεέ μου, είναι δυνατόν να έχεις τόσο ανεγκέφαλους εκπροσώπους να διακονούν τα μυστήρια σε τούτη τη χώρα; Μόνο στις ΗΠΑ γίνονται αυτά· εκεί έχουν και κήρυγμα από την τηλεόραση και εκκλησίες ντράιβ ιν. Μη φτάσουμε σε τέτοια χάλια, είναι κρίμα.

ΕΓΝΑΤΙΑ (ΠΡΟ)ΟΔΟΣ

Ταξίδεψα την προηγούμενη βδομάδα από Θεσσαλονίκη για Πρέβεζα. Λοιπόν, εντυπωσιάστηκα από την Εγνατία οδό. Πράγματι, 43 σήραγγες συν μια υποθαλάσσια και δεν ξέρω πόσες γέφυρες που κόβουν την ανάσα δεν είναι λίγο. Το ταξίδι (με το λεωφορείο) τελείωσε πριν καλά καλά το καταλάβω. Χάθηκε βέβαια η μαγεία (Καστανιά, Κατάρα, Μέτσοβο κλπ), αλλά δεν γίνεται να έχουμε και την πίτα ολόκληρη και το χοντρό χορτάτο.

Δεν ξέρω ποιοί ακριβώς σχεδίασαν και υλοποίησαν αυτό το τεράστιο έργο, πάντως μπράβο τους όποιοι κι αν είναι. Μιλάω για όλους: μηχανικούς, αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, εργάτες, εργολάβους και, φυσικά, τους πολιτικούς που οραματίστηκαν και περάτωσαν τελικά το έργο. Δεν με νοιάζει αν έφαγαν κάποιοι λεφτά, αν πέσαν και μίζες. Τουλάχιστον έγινε κάτι σημαντικό· γιατί σ'αυτή τη χώρα έχουμε μάθει αλλιώς: τα λεφτά γιάγμα και έργο μηδέν. Τέλος πάντων, να μην αρχίσω πάλι τη γκρίνια, μπράβο σε όλους!

ALLEGRO CON FUOCO

Έχω ένα παράπονο. Η μουσική παιδεία στη χώρα μας είναι φτωχή. Δεν μιλώ φυσικά για τη λαϊκή μουσική· εκεί υπάρχει πλούτος αμέτρητος, αμύθητοι θησαυροί. Ποιος μπορεί να πει ότι τα τραγούδια του Θεοδωράκη, οι μουσικές του Χατζηδάκι, τα ρεμπέτικα του Τσιτσάνη, οι θησαυροί του Ζαμπέτα, του Μούτση, του Μικρούτσικου, του Πάνου, του Κουγιουμτζή και τόσων άλλων δεν είναι η πολυτιμότερη μουσική παρακαταθήκη; Ποιος δεν έχει τραγουδήσει, δεν έχει κλάψει, δεν έχει ερωτευτεί, δεν έχει πενθήσει μ'αυτά τα τραγούδια; Είναι όντως αμέτρητος ο πλούτος και η ποικιλία της λαϊκής μας μουσικής παράδοσης· πράγματι, δεν είναι μόνο το πλήθος των συνθετών, δεν είναι μόνο ο τεράστιος όγκος των τραγουδιών, δεν είναι μόνο οι εξαιρετικοί ερμηνευτές και στιχουργοί που υπηρέτησαν και υπηρετούν το λαϊκό τραγούδι στη χώρα μας. Αυτό που είναι εκπληκτικό είναι η απίστευτη ποικιλότητα της μουσικής μας.

Δεν είναι μόνο το ρεμπέτικο, δεν είναι μόνο τα αρχοντορεμπέτικα του Χιώτη, δεν είναι μόνο η λόγια μουσική του Θεοδωράκη, του Χατζηδάκι, του Μικρούτσικου, του Μούτση, του Μαμαγκάκη και τόσων άλλων. Υπάρχει μεγάλος αριθμός μουσικών που δημιούργησαν τελείως δικά τους ρεύματα, ανεπανάληπτες μουσικές, μουσικές που γεννήθηκαν και δέθηκαν με πρόσωπα συγκεκριμένα: Κραουνάκης, Χατζής, Σαβόπουλος, Αρλέτα, Γερμανός, Μαχαιρίτσας, Κατσιμιχαίοι, και πολλοί άλλοι. Νομίζω ότι λίγοι λαοί έχουν τέτοια πολυμορφία στη μουσική τους παράδοση. Μην ξεχνάμε και τα δημοτικά μας τραγούδια, τα νησιώτικα, τα σμυρνέικα, τα ριζίτικα και τόσα άλλα. Μέχρι και τα στρατιωτικά μας εμβατήρια είναι εξαιρετικές μουσικές.

Ποιο είναι λοιπόν το παράπονό μου; Τι με στενοχωρεί σ'αυτόν το μουσικό παράδεισο που μας κληροδότησαν ο Μάρκος, ο Μπάτης, ο Ατίκ, ο Καζαντζίδης, ο Λοΐζος, ο Μητροπάνος και τόσοι άλλοι; Όχι, δεν τα έχω με τη λαϊκή μας μουσική. Η μουσική μας παιδεία είναι που με θλίβει. Δεν έχουμε μουσική παιδεία στη χώρα μας. Βρίθει ο τόπος από λαϊκά τραγούδια, αλλά ο λαός μας δεν χαμπαριάζει ντιπ από μουσική. Εννοώ από κλασική μουσική. Κακώς βέβαια, κάκιστα, χρησιμοποιείται ο όρος "κλασική", αλλά τι να κάνουμε, έτσι επικράτησε, έτσι μάθαμε να ξεχωρίζουμε τις μουσικές, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Τι είναι λοιπόν αυτή η τόσο παρεξηγημένη "κλασική" μουσική; Σε τι διαφέρει η κλασική μουσική από τη λαϊκή μας μουσική;

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Πρώτον, η λαϊκή μουσική είναι κατ'ουσίαν τα λαϊκά μας τραγούδια. Πράγματι, είναι σπάνια η λαϊκή μουσική που εκφράζεται μέσα από άλλες φόρμες πέρα από το τραγούδι. Πρώτη παρεξήγηση λοιπόν: όταν μιλάμε για λαϊκή μουσική δεν μιλάμε για μουσική γενικά, αλλά για μια πού συγκεκριμένη φόρμα, το λαϊκό τραγούδι. Μουσική όμως δεν είναι μόνο το τραγούδι. Το τραγούδι έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: είναι σύντομη μουσική, έχει κουπλέ και ρεφρέν, έχει εύκολη μελωδική γραμμή και απλό στίχο, έχει ρυθμό που βοηθάει στη γρήγορη απομνημόνευση και όλα αυτά ένα σκοπό μόνο εξυπηρετούν: το λαϊκό τραγούδι πρέπει να μιλάει άμεσα και γρήγορα στην καρδιά μας και στο μυαλό μας, πρέπει με το πρώτο άκουσμα να μας συγκινεί και να απομνημονεύεται γρήγορα με δυο τρεις επαναλήψεις. Όλα αυτά τα πετυχαίνουν αναμφισβήτητα τα λαϊκά μας τραγούδια. Κι άλλα πολλά. Δεν είναι όμως μόνο αυτό μουσική. Είναι κρίμα να αγνοούμε ως λαός όλη την υπόλοιπη παγκόσμια μουσική παρακαταθήκη, και δεν μιλάω για λαϊκά τραγούδια άλλων λαών. Μιλάω για την τεράστια παρακαταθήκη της κλασικής μουσικής.

Επανέρχομαι στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του λαϊκού τραγουδιού. Πέρα από όλα αυτά που ανέφερα πριν, ή μάλλον λόγω της φύσης των γνωρισμάτων της συγκεκριμένης μουσικής φόρμας υπάρχει κάτι που είναι εγγενές στη φύση του λαϊκού τραγουδιού: φθορά! Πράγματι, δεν είναι δυνατόν να ακούσει κανείς το ίδιο τραγούδι χιλιάδες φορές. Ήδη με τα πρώτα ακούσματα το έχει απομνημονεύσει, το έχει αγαπήσει το' χει βάλει μεσ' στην καρδιά του, το έχει κάνει δικό του. Το σφυρίζει, το σιγοτραγουδάει, δεν είναι λίγες οι φορές που μας κολλάει κάποιο τραγούδι απ'την ώρα που ξυπνάμε και μας συντροφεύει όλη τη μέρα, ακόμη κι αν προσπαθούμε ν'απαλλαγούμε από μια μελωδία που πολλές φορές μας γίνεται ακόμη και ενοχλητική. Είναι στη φύση του τραγουδιού όλα αυτά, η απλότητα και η αμεσότητα είναι τα βασικά γνωρίσματα που το καθιστούν αδιαμφισβήτητο άρχοντα όχι μόνο στη δική μας μουσική παράδοση αλλά και στους περισσότερους λαούς του κόσμου.

Η μουσική όμως δεν είναι μόνο το τραγούδι. Όσο πιο πολύ εντρυφεί κανείς στη μουσική, όσο πιο πολύ βαθαίνουμε τη μουσική μας παιδεία, τόσο αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι το τραγούδι είναι μια μόνο λεπτή χαραμάδα σε έναν τεράστιο ορίζοντα θησαυρών και γνώσης. Και, δόξα τω θεώ, ήμαστε σε μια εποχή που η μουσική έχει ήδη διαγράψει τη θαυμαστή της πορεία και μας έχει αφήσει χιλιάδες αριστουργήματα που το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι τα ακούσουμε με λίγη προσοχή, να τα προσλάβουμε όπως τους πρέπει, να τα βάλουμε στην καρδιά μας και να τα χαρούμε ξανά και ξανά, χιλιάδες φορές, χωρίς τέλος, χωρίς τη φθορά που συνοδεύει εγγενώς το λαϊκό τραγούδι. Είναι μεγάλο κρίμα να έχουμε σήμερα όλα τα μέσα (δίσκους, CD, ραδιόφωνο) και, το βασικότερο: να έχουμε όλους τους θησαυρούς που μας άφησαν οι μεγάλοι συνθέτες των τριών τελευταίων αιώνων, και να μας λείπει τελείως η μουσική κουλτούρα, να αγνοούμε τους θησαυρούς που βρίσκονται παντού γύρω μας, να είμαστε τυφλοί, να κωφεύουμε, να έχουμε κλείσει με κερί τα αυτιά μας αγνοώντας τις υπέροχες Σειρήνες που τόσα έχουν να μας πουν και να μας τραγουδήσουν.

Ποια λογική οδηγεί στην εθελούσια τυφλότητα σε θησαυρούς που το μόνο που ζητούν από μάς είναι λίγος χρόνος και λίγη διακοπή από τη ραστώνη στην οποία είμαστε βυθισμένοι και αποχαυνωμένοι; Με ποιο δικαίωμα στερούμε απ' τον εαυτό μας τη βαθύτερη καλλιέργεια της ψυχής και του νου; Ποιος επιτάσσει τη συνεχή αναζήτηση όλο και περισσότερων τραγουδιών σε μια εποχή που η απαξίωση έρχεται γοργά μέσα από τη συνεχή επανάληψη, το ραδιόφωνο, το CD και το MP3; Πώς γίνεται να ζητάμε απ'τους συνθέτες μας σήμερα όλο και περισσότερα τραγούδια για να ικανοποιήσουμε την ακόρεστη δίψα μας για μουσική που όλο και πιο γρήγορα αναλώνεται στις καρδιές μας μέσα απ΄τη συνεχή επανάληψη; Σήμερα είναι πια καιρός να αφιερώσουμε λίγο απ'το χρόνο μας και σε μιαν άλλη μουσική, αυτήν που όσο την ακούμε, αντί να χάνει τη λάμψη της, μας δείχνει όλο και περισσότερο το μεγαλείο της και μας κερδίζει όλο και περισσότερο. Πράγματι, πόσες φορές μπορεί ν'ακούσει κανείς την τρίτη συμφωνία του Μπραμς για να την βαρεθεί; Πόσες φορές ν'ακούσουμε τη συμφωνία αρ. 13 του Σοστακόβιτς για να κατανοήσουμε όλες τις μουσικές που έχτισε μέσα της ο γίγαντας αυτός της μουσικής του εικοστού αιώνα;

Βέβαια, παρέλειψα στις αναφορές μου να αναφέρω τους ερμηνευτές. Ναι, ήθελα να πω: Πόσες φορές πρέπει να ακούσουμε την τρίτη συμφωνία του Μπραμς, με την ορχήστρα Φιλαρμόνια υπό τον Ότο Κλέμπερερ, για τη βαρεθούμε; Πόσες φορές πρέπει να ακούσουμε τη συμφωνία αρ. 13 του Σοστακόβιτς, με τον μπάσο Άρθουρ Άισεν υπό τον Κίριλ Κοντράσιν, για να ανακαλύψουμε όλους τους θησαυρούς που έχτισε μέσα της ο συνθέτης; Έρχομαι λοιπόν τώρα σε κάτι πάρα πολύ σημαντικό: πρόκειται για το ρόλο που παίζουν οι ερμηνευτές. Πράγματι, η ερμηνεία ενός μουσικού έργου είναι κεφαλαιώδους σημασίας παράγοντας στην πρόσληψη της μουσικής. Αυτό ίσχύει για όλα τα είδη της μουσικής και είναι πολύ απλό να το καταλάβουμε μέσα από απλά παραδείγματα. Σκεφτείτε λοιπόν τα ρεμπέτικα του Μάρκου να ερμηνεύονται από το Χατζή, ή τα τραγούδια του Χατζή τραγουδισμένα από τον Μπιθικώτση, Αμέσως αντιλαμβανόμαστε ότι τα τραγούδια αυτά θα ήταν αποτυχίες. Πολλές φορές έχει τύχει να ακούσουμε αποτυχημένες ερμηνείες παλαιότερων τραγουδιών από νεότερους ερμηνευτές· δεν φταίνε οι ερμηνευτές· πολλές φορές πρόκειται για πιο αξιόλογες φωνές από αυτές που είχαμε συνηθίσει στα ίδια τραγούδια. Τραγούδι και ερμηνεία όμως δεν σημαίνει μόνο ταλέντο και ορθοφωνία. Η ερμηνεία ενός μουσικού έργου είναι πολύ περισσότερα πράγματα από μια σωστή εκτέλεση.

Για να "βγει" ένα μουσικό έργο πρέπει ο ερμηνευτής να το κατέχει. Πρέπει να μας δώσει αυτά τα στοιχεία που θα μιλήσουν πρώτα στην ψυχή μας και μετά στο καθαρά τεχνικό μουσικό αισθητήριο που καθένας από μας διαθέτει. Τι κι αν ο Μάριος Φραγκούλης είναι τεχνικά άψογος; Τι κι αν δεν πιάνει μια λάθος νότα; Τα τραγούδια που πολλές φορές επιλέγει να μας πει για να μας διασκεδάσει είναι απλές αναγνώσεις της παρτιτούρας, μιας παρτιτούρας που δεν περιέχει τα στοιχεία εκείνα που φτιάχνουν το λαϊκό τραγούδι. Όσο κι αν προσπαθήσει ο Φραγκούλης ή οποιοσδήποτε Φραγκούλης δεν θα μπορέσει ποτέ να μας πει το τραγούδι που τραγούδησε η Μπέλου και μίλησε στην ψυχή μας. Ποτέ δεν θα ακούσουμε τα τραγούδια του Τσιτσάνη με τον τρόπο που ο ίδιος ο συνθέτης ήξερε να ερμηνεύει, κι ας μην είχε η φωνή του "μέταλλο" ή ό,τι άλλο διακρίνει τον κλασικό από το λαϊκό ερμηνευτή.

βεβαίως υπάρχουν πολλοί που έχουν δώσει ανεπανάληπτες ερμηνείες σε τραγηούδια που είχαμε συνηθίσει να ακούμε με συγκεκριμένους ερμηνευτές, π.χ. ο Μπάμπης Στόκας ερμήνευσε με ανεπανάληπτο τρόπο το "Ποιος τη ζωήμου, ποιος την κυνηγά", κι ας ήταν μοναδικός ο τρόπος που ερμήνευσε το ίδιο τραγούδι η Φαραντούρη. Δεν είναι λοιπόν ότι κάποιο μουσικό έργο "δένεται" οπωσδήποτε με κάποιον ερμηνευτή. Είναι τα στοιχεία εκείνα που κρύβονται μέσα σε κάθε μουσικό κομμάτι και είτε τα βγάζει κανείς προς τα έξω είτε όχι. Αν εξορύξει κανείς τις πολύτιμες πέτρες που είναι χωμένες βαθειά μέσα στη μουσική, τότε, ναι, ν'ακούσουμε και να γευτούμε τα χρώματα και τους ήχους που είχε στο μυαλό του ο συνθέτης. Αν δεν τα καταφέρει κάποιος ν'αποκαλύψει τη Μουσική που κρύβει το έργο, τότε δεν έχει απολύτως κανένα νόημα να ακούσουμε το κομμάτι. Είναι λοιπόν εξίσου σημαντική η ερμηνεία ενός μουσικού έργου με την αξία του ίδιου του έργου.

Θα επιμείνω σ'αυτό το σημείο αναφέροντας μερικά παραδείγματα: Θεοδωράκης και Μπιθικώτσης, Μικρούτσικος και Μητροπάνος, Χατζής και Χατζής, Τσιτσάνης και Μπέλου, Σαβόπουλος και Σαβόπουλος, κλπ. Δεν έχει τέλος ο κατάλογος κομματιών που δέθηκαν με συγκεκριμένους ερμηνευτές. Ποιός θα μπορούσε να ακούσει τα "Φθινοπωρινά φύλλα" με άλλον ερμηνευτή εξόν από τον Φίλιππα Νικολάου; Ποιός θα μπορούσε ν'ακούσει τον "Εμιλιάνο Ζαπάτα" του Μαμαγκάκη χωρίς τον Πουλόπουλο; Μήπως θα άκουγε κανείς το "Θα ζήσω ελεύθερο πουλί" χωρίς τον Χρηστάκη; Πράγματι, μερικά αξέχαστα τραγούδια μπορεί ακόμη και να γελοιοποιηθούν από ερμηνευτές που δεν θα δώσουν εκείνα τα ανεπαίσθητα στοιχεία που θα τα κάνουν να μιλήσουν στην καρδιά μας όπως εκριβώς τα σκέφτηκε ο συνθέτης.

Τα ίδια, βέβαια, ισχύουν και στην κλασική μουσική. Σας λέω υπεύθυνα ότι από τις χιλιάδες εκτελέσεις της συμφωνίας αρ. 3 του Μπραμς, λίγες είναι αυτές που πραγματικά ερμηνεύουν το έργο· οι υπόλοιπες απλώς εκτελούν, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Έχω ακούσει χιλιάδες παπαριές στο Τρίτο Πρόγραμμα, έργα που έτυχε να τα ακούσω εκατοντάδες φορές σε φοβερές εμηνείες (μάλιστα από διαφορετικούς ερμηνευτές), να καταρακώνονται, να χάνουν κάθε υπέροχη στιγμή τους μέσα σε άψογες τεχνικά, ανούσιες όμως ερμηνείες. Θυμάμαι την τραγική ακολουθία τραγουδιών που απαρτίζουν τη συμφωνία αρ. 14 του Σοστακόβιτς, σε εκτέλεση του Μπέτραντ Χάιτινκ με την μια απ' τις καλύτερες ορχήστρες του κόσομου, την Κοντσέρτγκεμπάου του Άμστερνταμ. Τι χάλι ήταν αυτό; Καμία σχέση με την ερμηνεία υπό τον Κίριλ Κοντράσιν. Το έργο, απλά, δεν ακουγόταν ούτε από μένα, που τολμώ να πω ότι το κατείχα, ούτε πολύ περισσότερο από κάποιον που θα τύχαινε να το ακούσει πρώτη φορά.

Πώς να ακούσω την ένατη συμφωνία του Ντβόρζακ από ερμηνευτές που την εκτελούν σε τόσο γρήγορα τέμπο που χάνεται κάθε άισθηση της μαγείας και της μελωδίας που ενυπάρχει μέσα στην εκτέλεση του Ότο Κλέμπερερ; Πολλές φορές τυχαίνει να αλλάξω σταθμό ακούγοντας άψογες αλλά κακές εκτελέσεις μουσικών έργων στο Τρίτο. Πράγματι, με τι μπορεί να συγκριθεί η εμηνεία του Ρίχτερ στη ζωντανή εκείνη εκτέλεση της "Απασιονάτας" στο Κάρνεγκι Χολ το 1961; Ποιός μπορεί να μαγέψει το κοινό περισσότερο από τον Βλαντιμίρ Σοφρονίτσκι με τις σονάτες του Σκριάμπιν; Κι ας έκανε ένα σωρό λάθη ο Έντγουιν Φίσερ όταν ηχογράφησε το "Καλοσυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο" στα 1936. Κι ας είναι χάλια η ηχογράφηση. Όλα αυτά δεν έχουν καμιά σημασία. Σημασία έχει ότι απ'τα δάχτυλα αυτού του ανθρώπου βγαίνει Μουσική!

Πολλές φορές τυχαίνει οι ίδιοι ερμηνευτές να δώσουν χειρότερες ερμηνείες σε μεταγενέστερες εκτελέσεις. Κλασικό παράδειγμα ο Βίλχελμ Κεμπφ με τα κοντσέρτα του Μπετόβεν για πιάνο. Η πρώτη ηχογραφημένη (μονοφωνική) εκτέλεση με την ορχήστρα Κοντσέρτγκεμπάου υπό τον Πάουλ βαν Κέμπεν, είναι πολύ ανώτερη από την πολύ μεταγενέστερη που έκανε ο ίδιος πιανίστας με τον Χέρμπερτ φον Κάραγιαν με πολύ τελειότερα μέσα. Αυτό έχει και μια απλή εξήγηση. Αν κάνεις κάτι τέλεια, τότε κάθε προσπάθεια να το ξεπεράσεις είναι καταδικασμένη σε αποτυχία· αλλάζεις πράγματα που δεν πρέπει να αλλάξεις, προσπαθείς να εντυπωσιάσεις για να αποδείξεις ότι έχει νόημα μια νέα εκτέλεση, διαφοροποιώντας σημεία που όμως ήταν αυτά που καθιέρωσαν την ερμηνεία. Ας αναφέρω εδώ και τις αμέτρητες εκτελέσεις του τρίτου κοντσέρτου για πιάνο του Ραχμάνινοφ με τον Βλατιμίρ Χόροβιτς. Όλες υστερούν σε σχέση με εκείνη τη ζωντανή ηχογράφηση που έδωσε το 1933. Δεν μπορείς να διορθώσεις τον Παρθενώνα· κάτι θα χαλάσεις!

Είναι λοιπόν το πιο σημαντικό για κάποιον που έχει διάθεση να μπει στον κόσμο της κλασικής μουσικής να επιλέξει σωστές ερμηνείες και να τις ακούσει τόσο πολλές φορές που να φτάσει να τραγουσά μέσα του το κομμάτι. Τότε μόνο υπάρχει ελπίδα να αγαπήσει κανείς την κλασική μουσική και να αποκτήσει έναν πολύτιμο σύντροφο για τις ώρες της μοναξιάς και της περισυλλογής. Η πολιτεία θα έπρεπε μέσα από τα κρατικά ραδιόφωνα, την τηλεόραση και τα σχολεία να κάνει τέτοιου είδους επιλογές και να διδάσκει στους μαθητές, πέρα απ'τη στεγνή επιστημονική γνώση, πώς θα ακούει κανείς μουσική, πώς θα απαλύνει ο νέος την ψυχή του και θα γίνει καλύτερος άνθρωπος. Η πολιτεία μας όμως κάθε άλλο παρά προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται· το σκουπίδι κοντεύει να μας πνίξει. Έτσι λοιπόν, ετοίμασα έναν κατάλογο όπου αναφέρω αρκετά κομμάτια κλασικής μουσικής σε συγκεκριμένες όμως εκτελέσεις. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ξεκιήσει από εκεί: http://sites.google.com/site/panos1962/music-1

Συνεχίζεται...

ΕκΤΑΚτο ΧΑΡΑΤΣΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΩΛΟΥ ΤΑ Ε-9μερα

Ετοίμασα μόλις, ή, πιο σωστά, νομίζω πως ετοίμασα, το Ε-9 μου για την έκτακτη αρπαχτή του ΕΤΑΚ. Ρε κουφάλες, δε ντρέπεστε; Δεν σας φτάνουν τα λεφτά που σας δίνουμε κανονικά και με το νόμο, φόρους άμεσους, έμμεσους, τέλη κλπ; Τι τα κάνετε ρε τα λεφτά; Σε ποιούς τα μοιράσατε και δε σας φτάνουν; Δεν κάνετε προϋπολογισμό κάθε χρόνο και λέτε έξοδα τόσα, έσοδα τόσα μηδέν εις το πηλίκιον; Μπας και τα παίξατε στα Χρηματηστήρια και στα τοξικά ομόλογα κι ανομολόγητα; Μας ρωτήσατε εμάς; Μήπως ιδρύσατε τίποτα υπεράκτιες εταιρείες (βλέπε μαφία κλπ) και δεν σας βγήκαν; Μη μου πεις ρε Βουλγαράκη ότι το κάνατε για το καλό μας; Κι εσύ ρε Ντόρα μη μου πεις ότι η Siemens σου έστησε το νοικοκυριό σου για τα όμορφά σου μάτια. Και άντε εσύ καλά, αλλά του Κυριάκου τί του βρήκαν αυτουνού του γουρλομάτη και του πήραν τα ηλεκτρικά και μας αλλάζουν εμάς τα φώτα και τα πετρέλαια;

Τέλος πάντων, εγώ τα έγραψα όλα στο Ε-9 μου, βοηθητικοί χώροι τόσοι, κύριοι χώροι τόσοι, ποσοστά επί των οικοπέδων, υπαίθριους και ντεμί υπαίθριους, και επικαρπίες, και ποσοστά συνιδιοκτησίας και κυριότητες ψιλές και κοντές και ηλικία επικαρπωτή, μέχρι και την ηλικία του προπάππου μου έβαλα και πάλι ζημιωμένος θα βγω· γιατί εσείς δεν έχετε μπέσα ρε, συμμορίες είστε που τά'χετε κάνει σκατά κι εμείς τα τρώμε –τα σκατά– γιατί τα άλλα τα τρώτε εσείς κι οι αρουραίοι που σας τριγυρίζουν και σας ταΐζουν και σας ποτίζουν και σας διορίζουν τα παιδάκια σας στο Δημόσιο να τα ταΐζουμε κι αυτά μέχρι να ξετιναχτεί το κράτος και να πάμε όλοι στο διάολο.

Καλά ρε δε σας κόβει ντιπ ότι μ'αυτές τις μαλακίες δεν βγαίνει άκρη; Δεν το βλέπετε ότι όσο πιο πολύ τα μπλέκετε τόσο χειρότερα; Δεν ξέρετε, γαμώ τις σπουδές σας στα Λονδίνα και στα Yale και στα Smith και στις Σορβόνες, ότι πρώτα κάνω υποδομές και μετά χτίζω συστήματα οικονομικά, φορολογικά, κοινωνικά και αναπτυξιακά μοντέλα; Χωρίς υποδομές δεν χτίζω μοντέλα, ούτε μπορντέλα χτίζω ούτε τίποτα, μόνο λάκκους χτίζω και πέφτω μέσα, αλλά εσείς τα καταφέρατε και ρίχνετε άλλους μέσα, σ'αυτό μπράβο! Σας παραδέχομαι! Και τους άλλους, τους προηγούμενους. Κι αυτοί τα κατάφεραν μια χαρά, τους βλέπω όλους χαμογελαστούς και καλοζωισμένους. Ρε, εκείνος ο Πάγκαλος κοντεύει να σκάσει, θα του φύγει κανένα κουμπί και θα σκοτώσει κανέναν· κι εσύ ρε Βενιζέλε, εντάξει μη φωνάζεις, δε λέω, κι εσύ πίσω δεν πας. Τα έχεις κι εσύ τα κυβικά σου, εντάξει. Ρε που σας βρήκαμε όλους. Αλλά δε φταις εσύ πολιτικάντη μου, δε φταις εσύ δυνάστη μου, δε φταις. Φταις εσύ που είμαι εγώ μαλάκας;

Να σε ψηφίζω για να μου αλλάζεις τον αδόξαστο και να με κλέβεις κανονικά και με το νόμο, αυτό είναι κατόρθωμα μεγάλο. Εκτός κι αν είμαι εγώ πολύ μαλάκας, μάλλον αυτό το δεύτερο θα είναι. Έτσι λοιπόν, γιαυτό είσαι εσύ υπουργός κι εγώ υπαλληλίσκος κι ο άλλος ψωμοζήτουλας κι η άλλη πουλάει το κορμί της και το παιδί χαροπαλεύει καρφωμένο σύριγγες, γιατί είσαι μάγκας ρε Αβραμόπουλε και τα κατάφερες από το κωλοχώρι σου (το χωριό σου μια χαρά είναι, εσύ το ντροπιάζεις) να γίνεις υπουργός και να αραδιάζεις ατελείωτες αρλούμπες στα κανάλια και σκατά να φας ρε που είπες ότι έχουμε καλό ΕΣΥ κι εσύ να καμαρώνεις σαν γύφτικο σκεπάρνι ότι τάχα η γρίπη των χοίρων δεν μας αγγίζει επειδή σ'έχουμε υπουργό υγείας. Α, ρε βλάχο, πού είσαι τώρα να βγείς στα κανάλια και να μας λες πάλι ότι έχουμε μόνο ένα κρούσμα και μόνο δύο και τρία τα κακά της μοίρας μας που πρέπει να σε τρώμε στη μάπα κι εσένα και τους άλλους καραγκιοζοπαίκτες. Ρε άει στο διάολο!

ΑΥΤΟΚΤΟΝΕΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ;

Η Δημοκρατία τρώει τον εαυτό της. Κάθε μέρα που περνάει η ρήση αυτή με βρίσκει όλο και πιο σύμφωνο. Πράγματι, φαίνεται ότι τα χρόνια της αθωότητας και των οραμάτων έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Η Δημοκρατία είναι οπωσδήποτε το άριστο πολίτευμα, δύσκολα θα βρεθεί νουνεχής άνθρωπος να υποστηρίξει το αντίθετο. Έχει όμως η Δημοκρατία τη δυνατότητα να αποφύγει κάποια στιγμή αυτούς τους οδυνηρούς κύκλους εκφυλισμού, εντάσεων, ταραχών, πολέμων και τελικά αναγέννησης; Πιστεύω πως όχι.

Πράγματι, με ποια εχέγγυα να πιστέψω πως όλο αυτό το γελοίο μπουλούκι που σήμερα κυβερνά τον κόσμο και κανονίζει τις τύχες μας θα συνέλθει κάποτε και θα αποκτήσει κουλτούρα και σεβασμό στον άνθρωπο και στην κοινωνία; Πώς να πιστέψω ότι οι Μπερλοσυκόνηδες, οι Σαρκοζήδες και οι Ομπάμηδες θα λύσουν τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα τούτος ο έρμος ο πλανήτης που μας φιλοξενεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια; Επιβιώσαμε ως είδος από πλημμύρες, σεισμούς, λοιμούς και καταποντισμούς χάρη στην αδυναμία μας να παρέμβουμε στις σοφές λειτουργίες της φύσης και στη σωτήρια αργή διαδικασία της φυσικής επιλογής. Δυστυχώς ο άνθρωπος φαίνεται να μην μπορεί να διαχειριστεί τις τύχες του είτε σε φυσικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο.

Ποιος θα συγκρατήσει τις συμμορίες που κυβερνούν σήμερα τις ζωές μας; Ποιος θα βάλει φρένο στις γεροντόκαβλες του Σαρκοζί, στις Βοναπαρτικές φιλοδοξίες του Πούτιν και στη μωρία του Μπερλουσκόνι; Ποιος θα συμμαζέψει τους αμέτρητους ρεμπεσκέδες που ταΐζουμε σήμερα με το αίμα μας και τον ιδρώτα μας όλοι εμείς οι άνθρωποι του μέτρου, της κουλτούρας και της λογικής; Δεν τους προλαβαίνουμε πλέον· σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο φαίνεται να μας παίρνει η μπάλα και στο βάθος διακρίνεται ζοφερό το τοπίο: εκφυλισμός, ανεργία, φτώχεια, ταραχές. Άραγε θα οδηγηθούμε σε πόλεμο πάλι; Έτσι δείχνουν τα πράγματα, δυστυχώς. Το χειρότερο όμως δεν είναι ο πόλεμος αυτός καθαυτός· το χειρότερο είναι ότι κάθε πόλεμος είναι δέκα φορές πιο καταστροφικός από τον προηγούμενο.

Μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο μπόρεσε η ανθρωπότητα να σταθεί στα πόδια της και να εμπνεύσει για μια ακόμη φορά όραμα στις κοινωνίες που έζησαν τη φρίκη και είπαν όχι πια! Μεγαλούργησαν πολιτισμοί, η τεχνολογία εκτινάχτηκε σε απίστευτα ύψη, ο Σοστακόβιτς έγραψε τις πιο μεγάλες συμφωνίες του, οι ποιητές γέννησαν πάλι αριστουργήματα, η Δημοκρατία διασφάλισε κοινωνική ασφάλιση, εργασία για όλους, υγεία, παδεία, ελευθερία στην έκφραση, αυτοτέλεια και αξιοπρέπεια. Πού οδήγησαν όλα αυτά; Πουθενά! Γυρίσαμε πάλι στο μηδέν! Στην Ελλάδα μας είχαμε σοσιαλισμό και δεν το ξέραμε. Δημόσια υγεία, Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, Δημόσιες Επικοινωνίες, Δημόσια Παιδεία, ακόμη και Δημόσιες Αερογραμμές είχαμε, όλα δημόσια! Ανοχή και επιείκεια. Και Δίκαιο. Και Δημοκρατία. Μηδενική άμυνα απέναντι στα αρπακτικά, έτσι είναι η δημοκρατία· θα τιμωρήσει τον άρπαγα όπως προβλέπουν οι νόμοι, όχι με υστερίες, όχι με λιθοβολισμό. Με καλοσύνη και όραμα. Τα καταφέραμε; Όχι. Να δούμε πού θα μας βγάλει. Ο Θεός βοηθός...

ΕΙΣΤΕ ΚΟΡΟΪΔΑ, ΡΕΕΕ

Το άκουσα με τ'αφτιά μου: Ο νυν υπουργός Κονομίας, Γιάννης Παπαθανασίου, δήλωσε σε συνέντευξη τύπου: Κι εκείνος ο παλιός Φόρος Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας γνωρίζετε καλά ότι δεν απέδωσε γιατί, πώς να το πω... Να, οι περισσότεροι βρήκαν τρόπους να μην τον καταβάλουν· μόνο κάποια, χμ..., με συγχωρείτε που θα το πω, μόνο κάποια κορόιδα κατέβαλαν το ΦΜΑΠ! (Αν δεν το πιστεύεις, δες: http://youtube.com/watch?v=9SXTFseGwAo&feature=email)

Αν έχεις το θεό σου ρε μαλάκα! δηλαδή όποιος είναι νομοταγής και συμμορφώνεται με τις ανόητες αποφάσεις και τους απίστευτους νόμους που ψηφίζετε είναι κορόιδο; Καλά, την άλλη φορά δεν πιστεύω να περιμένεις να πληρώσουν ξανά τα "κορόιδα", έτσι; Την άλλη φορά θα ψάχνεις με το κυάλι τους κωλοφόρους, γιατί, αν δεν το'χεις καταλάβει, τούτο το κράτος το στηρίζουν –μέχρι σήμερα τουλάχιστον– αυτά τα "κορόιδα". Αλλά και η κοροϊδία έχει όρια· κάποια στιγμή και ο μαλάκας ξυπνάει και κοιτάει να σου μοιάσει στην πονηριά και στην εξυπνάδα, γιατί εκτός από υπουργός (υπό το έργον δηλαδή) είσαι και πρότυπο, αν δεν το'χεις καταλάβει κι αυτό, χοντρομαλάκα!