ALLEGRO CON SPIRITO

Συνεχίζω λοιπόν την κουβέντα μας όσον αφορά στη μουσική παιδεία στη χώρα μας. Λέγαμε, ότι η μουσική παιδεία στην Ελλάδα είναι φτωχή. Πράγματι, ενώ ο κόσμος έχει εν πολλοίς σωστό μουσικό αισθητήριο, και ενώ η χώρα μας βρίθει λαϊκών συνθετών και καλών τραγουδιών, λείπει εντελώς η κλασική μουσική παιδεία. Θυμίζω ότι υπάρχει σύγχυση μεταξύ μουσικής και τραγουδιού· πράγματι, μουσική δεν είναι μόνο το τραγούδι και δη το λαϊκό. Μουσική είναι κάτι πολύ πλατύτερο, μια κληρονομιά που είμαστε τυχεροί να την έχουμε διαθέσιμη στον 21ο αιώνα. Μουσική είναι μια τεράστια θάλασσα, μια γλώσσα διεθνής την οποία διακονούν εκατομμύρια συνάνθρωποί μας, συνθέτες, οργανοπαίκτες, τραγουδιστές κλπ. Γι' αυτή λοιπόν τη μουσική θέλω να μιλήσουμε. Θέλω να μιλήσουμε για τη μουσική του Μπαχ, του Ραμό, του Μπετόβεν, του Μπραμς, του Σοστακόβιτς, θέλω να μιλήσουμε για ερμηνευτές και μαέστρους που έδωσαν αξεπέραστες ερμηνείες αθάνατων έργων, να μιλήσουμε για τον Σβιατοσλάβ Ρίχτερ, για τον Έντγουιν Φίσερ, για τον Νάθαν Μίλστάιν, τον Γιάσα Χάιφετς, τον Νταβίντ Όιστραχ, τον Ροστροπόβιτς, τον Κλέμπερερ, τον Μπρούνο Βάλτερ, τον Κίριλ Κοντράσιν και τόσους άλλους γίγαντες της μουσικής που στη χώρα μας λίγοι έχουν τη χαρά να γνωρίζουν.

Θα κάνω μια παρένθεση για να αναφερθώ στον "δικό" μας συνθέτη και εκπληκτικό πιανίστα Νικόλα Αστρεινίδη. Ο Νικόλας Αστρεινίδης μεγάλωσε στη Ρουμανία και μελέτησε πιάνο και σύνθεση δίπλα σε μεγάλα ονόματα της Ρουμάνικης μουσικής σχολής. Εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες έχει επιστρέψει στην Ελλάδα και με την ταπεινότητα που τον διακρίνει είναι απλώς συνεργάτης στο "Μακεδονικό Ωδείο" της Θεσσαλονίκης. Όσοι είχαν την τιμή να παρακολουθήσουν ρεσιτάλ (πάντα με ελεύθερη είσοδο) που έδωσε κατά καιρούς (κυρίως στην αίθουσα Μακεδονικών Σπουδών) θα ξέρουν ότι δεν μιλάμε για κάποιον απλώς καλό μουσικό, αλλά για ένα εξαιρετικό πιανίστα που ερμηνεύει με τρόπο αξεπέραστο οποιοδήποτε μουσικό έργο. Εγώ είχα την τύχη να τον ακούσω δύο φορές και οι ερμηνείες του σε σονάτες του Μπετόβεν, έχουν μείνει χαραγμένες στη μνήμη μου ως συγκλονιστικές εμπειρίες.

Ο Αστρεινίδης λοιπόν, είναι εν πολλοίς άγνωστος στην ίδια του τη χώρα, ενώ είναι γενικά γνωστός (π.χ. τα κονστέρτα και τα ρεσιτάλ που έδωσε στην Ιαπωνία έχουν μείνει στην ιστορία). Θα παραθέσω ένα περιστατικό που συνέβη περίπου στα 1980. Είχε έρθει λοιπόν ένας μεγάλος Ρουμάνος τσελίστας να παίξει στην Αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Για κακή του τύχη, ο συνοδός του (πιανίστας) αρρώστησε και ο τσελίστας προσπαθούσε να συνεννοηθεί με τον Ζαρίμπα (τον κορνίστα της Κ.Ο.Θ.) είτε για την αναβολή, είτε για την ακύρωση του ρεσιτάλ. Βέβαια, ο Ζαρίμπας δεν γνωρίζει ρουμάνικα, ούτε ο τσελίστας γνώριζε ελληνικά ή γερμανικά, οπότε η συνεννόηση ήταν δύσκολή. Για καλή τους τύχη, περνούσε εκείνο το βράδυ (ήταν βραδιά πρόβας) έξω από την Α.Ε.Μ.Σ. ο Νικόλας Αστρεινίδης. Ο Ζαρίμπας τον είδε και του φώναξε: "Ε, μαέστρο, μπορείς να συνεννοηθείς με τον Ρουμάνο τσελίστα;" Ο Αστρεινίδης, πάντα προσηνής και καταδεκτικός, φυσικά και δέχτηκε. Να μην τα πολυλογώ, ο Αστρεινίδης πρότεινε στον τσελίστα να κάνει αυτός το μέρος της συνοδείας και πρίμα βίστα κάνανε εξαιρετική πρόβα, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ζαρίμπα που ήταν παρών. Το ρεσιτάλ δόθηκε μετά από δύο μέρες και είχε τεράστια επιτυχία. Ο τσελίστας όχι μόνο βρήκε άνθρωπο να συνεννοηθεί στη γλώσσα του, αλλά βρήκε και καλύτερο συνοδό!

Αυτός είναι λοιπόν ο Νικόλας Αστρεινίδης. Γι' αυτόν λοιπόν τον άνθρωπο έχω να πω το εξής λυπηρό: Ο διευθυντής του "Μακεδονικού Ωδείου", Δημήτρης Αθανασιάδης (εξαιρετικός άνθρωπος) ειχε μια αλληλογραφία με κάποιον που επόπτευε τα ωδεία της χώρας για θέματα διαδικαστικά. Κάποια λοιπόν στιγμή του έστειλε μια επιστολή στην οποία ανέφερε τη σύνθεση κάποιας επιτροπής ή κάποιου διοικητικού οργάνου του ωδείου, όπου ανέφερε διάφορους μουσικούς με τους τίτλους τους και τελευταίο ανέφερε και τον Νικόλα Αστρεινίδη, χωρίς τίτλους, φυσικά. Η απάντηση καταπέλτης: ποιος είναι αυτός ο Αστρεινίδης; Λοιπόν, αν οι επί της μουσικής άνθρωποι του Υπουργείου Πολιτισμού δεν γνωρίζουν τον Νικόλα Αστρεινίδη, τι να περιμένει κανείς από τον κόσμο που διψάει να μάθει, ν'ακούσει, να δεχθεί, αλλά ποιος να τον οδηγήσει; Ποιος να δώσει στον κόσμο τις μουσικές που τόσο μας λείπουν; Ποιος ν'αφήσει έστω μια δυο συχνότητες στο ραδιόφωνο για μια μουσική εκπαίδευση, μια μουσική παιδεία, μια τριβή, μια επαφή τέλος πάντων με τον κόσμο της κλασικής μουσικής;

Λέγαμε λοιπόν πως η μουσική δεν είναι μόνο το τραγούδι. Φυσικά, το τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στα μουσικά πράγματα, καθώς είναι από τις πιο αρχέγονες μορφές μουσικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Πράγματι, φαίνεται ότι ο άνθρωπος, από την εποχή που απέκτησε "λόγο" επιδόθηκε στο τραγούδι, είτε μέσα από ομαδικές θρησκευτικές τελετές, είτε κατά μόνας· μιλάω για 10-20 χιλιάδες χρόνια πριν, για κοινωνίες των οποίων απομεινάρια επισκέφθηκαν και μελέτησαν άνθρωποι της εποχής μας ακόμη και λίγα χρόνια πριν· υπάρχουν μαρτυρίες από τα ταξίδια των μεγάλων θαλασσοπόρων και εξερευνητών που αναφέρονται σε κοινωνίες που ζούσαν σε ημιάγρια κατάσταση, κοινωνίες που διατηρούσαν αναλλοίωτη γλώσσα, ήθη και έθιμα πολλών χιλιάδων ετών (μαορί, αβογήρινοι, πολυνήσιοι, ινούιτ κλπ). Σ'αυτές λοιπόν τις κοινωνίες υπήρχε τραγούδι είτε σε μορφή χορού θρησκευτικών κυρίως τελετών, είτε σε μορφή ατομικής εκτέλεσσης, βουκολική 'η άλλη.

Είναι λοιπόν φυσικό το τραγούδι συγχέεται με τη μουσική γενικότερα. Παρόλα αυτά, και οι ήχοι διαφόρων οργάνων δεν είναι νεότεροι στο μουσικό γίγνεσθαι. Παρατηρούμε, ακόμη και σήμερα, σε κοινωνίες που δεν έχουν αναπτύξει ούτε καν το "λόγο" (χιμπατζήδες, μπαμπουίνοι κλπ) τη πρωτόγονη χρήση διαφόρων "μουσικών" οργάνων. Έχουν παρατηρηθεί πίθηκοι που εκτελούν ρυθμικές ακολουθίες χτυπώντας διάφορα κρόταλα και άλλοι που παράγουν σφυρίγματα φυσώντας μέσα από διάφορα σωληνοειδή (κούφια ξύλα, κόκαλα κλπ). Δεν είναι λοιπόν καθόλου σίγουρο ότι το τραγούδι προηγήθηκε της "μουσικής" δημιουργίας. Πάντως, γεγονός είναι ότι το τραγούδι αποτέλεσε την απαρχή της μουσικής δημιουργίας, τουλάχιστον όσον αφορά στον άνθρωπο ως έλλογο ον. Ως τέτοιο ον όμως ο άνθρωπος δεν αρκέστηκε στην απλή απομνημόνευση ή σύνθεση νέων τραγουδιών· υπήρξαν πολλοί που μελέτησαν τους ήχους, τις αρμονίες, τις μελωδίες, άνθρωποι φωτισμένοι οι οποίοι πέρα από την πρόσληψη της μουσικής και την όποια συνακόλουθη αισθητική φόρτιση, επιχείρησαν να αναλύσουν και να μελετήσουν τους ήχους, να δουν γιατί η μια μουσική έφερνε το άλφα αποτέλεσμα ενώ άλλη το βήτα. Προσπάθησαν να δουν γιατί κάποιοι ήχοι ταιριάζουν μεταξύ τους ενώ άλλοι όχι, γιατί μια μελωδία δημιουργεί αίσθημα θλίψης, ενώ άλλη δημιουργεί κατάνυξη και άλλη συνοδεύει πολεμικούς χορούς κλπ.

Μέσα στην πάροδο των τελευταίων 3.000 χρόνων έγινε σημαντική μελέτη της μουσικής και των ήχων γενικότερα. Παράλληλα αναπτύχθηκε σε εξαιρετικό βαθμό η οργανοποία και παρήχθησαν και τελειοποιήθηκαν όλα τα γνωστά μουσικά όργανα. Οι άνθρωποι λοιπόν αυτοί, μελετητές, οργανοποιοί, τραγουδιστές κλπ, ήταν φυσικό να κατέχουν πολύ περισσότερα περί μουσικής απ'ότι οι υπόλοιποι που απλώς ήταν δέκτες της όποιας μουσικής δημιουργίας. Αυτοί λοιπόν οι πρώτοι "μουσικοί" άρχισαν να δημιουργούν θεωρίες και σχολές με στόχο τη συστηματική μελέτη και διάδοση της τέχνης τους όπως ακριβώς γινόταν και με όλους τους άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για να κάνω έναν παραλληλισμό, μπορούμε να πούμε ότι ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορούσε να γευτεί την ομορφιά και να εκμεταλλευτεί τη χρηστικόττητα ενός αγγείου, αλλά ο τεχνίτης αγγειοπλάστης κατείχε την τέχνη του σχεδιασμού και της κατασκευής και ήταν αυτός που θα βελτίωνε τις τεχνικές και θα προσπαθούσε με μεθόδους που ο ίδιος έπρεπε να εφεύρει να μεταδώσει τη γνώση αυτή στα παιδιά του ή σε άλλους που έμελλε να τον διαδεχθούν.

Είναι λοιπόν απολύτως φυσικό, όπως σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, έτσι και στη μουσική να αναπτυχθούν σιγά σιγά συστήματα ανάλυσης, σύνθεσης, μελέτης και εκπαίδευσης. Τα συστήματα αυτά αναπτύχθηκαν από τους πιο ταλαντούχους της κάθε εποχής όπως ακριβώς συνέβη και με τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, τη ναυσιπλοία, τη χαλκουργία, την αστρονομία κλπ. Πράγματι, ό,τι ακριβώς αντιπροσωπεύει ο Ευκλείδης για τα μαθηματικά, το ίδιο αντιπροσωπεύει και ο Μπαχ στη μουσική. Ό,τι έκανε ο Όιλερ σε κάθε κλάδο της μαθηματικής επιστήμης, το ίδιο έκανε και ο Μπετόβεν στη μουσική.

Βεβαίως, το ταλέντο δεν στέκεται από μόνο του. Πίσω από το ταλέντο υπάρχει πάντα τεράστιος όγκος δουλειάς και μελέτης καθώς δεν είμαστε πια στις εποχές των πρώτων παρατηρήσεων και ανακαλύψεων. Κάθε απόπειρα νεωτερισμού, ή δημιουργίας είναι πλέον καταδικασμένη σε αποτυχία για όποιον δεν γνωρίζει την μουσική παράδοση της εποχής του. Φυσικά δεν θα είχε νόημα σήμερα να παράξει κάποιος ήχους ορισμένης τονικότητας κτυπώντας άπλώς μια τεντωμένη χορδή, αυτό είχε κάποιο νόημα 3-4 χιλιάδες χρόνια πριν· σήμερα δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Σήμερα, η τεντωμένη χορδή πρέπει να δουλευτεί από τον Τζάνκο Ράινχαρτ, τον Γιεχούντι Μενουχίν, τον Τζον Γουίλιμας, τον Χιώτη, τον Ραβί Σανκάρ. Σήμερα δεν μπορείς απλώς να σφυρίζεις ήχους μέσα από ένα κούφιο κόκαλο· σήμερα πρέπει να παίξεις τρομπέτα σαν τον Μορίς Αντρέ και κλαρίνο σαν τον Μπένι Γκούντμαν και το Βασίλη Σαλέα.

Συνεχίζεται...