Δεν θυμάμαι πού ακριβώς αφήσαμε το νήμα της μουσικής, αλλά δεν έχει καμιά σημασία. Απ'όπου και να πιάσουμε τη συνέχεια, σίγουρα κάπου θα μας βγάλει. Λοιπόν, να μην το ξεχάσω: ψάξτε να βρείτε το βιβλίο του Θεοδωράκη "Ανατομία της Μουσικής". Εγώ το είχα ξεσκίσει, αλλά το έχω χαμένο και δεν το ξαναβρήκα· όλα αυτά που λέμε εδώ, και πολλά-πολλά παραπάνω είναι εκεί μέσα!
Να πιάσω σήμερα ένα άλλο θέμα που έχει να κάνει με την λαθεμένη άποψη που έχουμε γύρω από τη μουσική παιδεία και εκπαίδευση. Ακούω πολλές φορές, συνήθως από εφήβους, φράσεις του στιλ: αυτός είναι πολύ καλός κιθαρίστας σου λέω, έχει πάει και σε Ωδείο, ρε μαλάκα! Ακούω επίσης κάποιες φορές ότι οι Deep Purple (μπορεί να κάνω λάθος στο συγκρότημα, αλλά δεν έχει σημασία) έπαιξαν με τη συμφωνική του Λονδίνου! πράγμα που σημαίνει δηλαδή ότι είναι τόοοοσο καλοί. Λοιπόν, με μια κουβέντα: όλα αυτά είναι μαλακίες! Χέστηκα αν ο τάδε κιθαρίστας έχει πάει στο ωδείο ή όχι. Χέστηκα δε πολύ περισσότερο αν έπαιξαν οι Deep Purple ή οι Rolling Stones με τη συμφωνική του Λονδίνιου ή με τη φιλαρμονική του Βερολίνου. Όλα αυτά είναι κομπλεξισμοί και ματαιοδοξίες και θα το αποδείξω ευθύς αμέσως.
Τι σημαίνει πηγαίνω στο ωδείο; Σημαίνει ότι παρακολουθώ σπουδές μουσικής, συνήθως μαθαίνοντας κάποιο όργανο. Ωραία. Μαθαίνω λοιπόν νότες, εξασκούμαι στο όργανο που συνήθως κάποιοι άλλοι έχουν διαλέξει για μένα και περνάν τα χρόνια και δίνω και ένα κάρο λεφτά για όργανα και δίδακτρα. Μαθαίνω όμως μουσική; Λοιπόν, όχι απαραίτητα! Όπως και το ότι πάω στο σχολείο δεν σημαίνει ότι θα αγαπήσω το θέατρο ή τη λογοτεχνία, ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με το ωδείο. Δεν σημαίνει ότι όποιος έχει πάει σε ωδείο έχει κατακτήσει ή έχει αγαπήσει τη μουσική· και το αντίστροφο βέβαια: υπάρχουν αμέτρητοι εξαιρετικοί μουσικοί που δεν έχουν περάσει ούτε έξω από κανένα ωδείο. Περίτρανη απόδειξη, όλοι αυτοί οι βαλκάνιοι που παίζουν απίστευτες μουσικές, οι τσιγγάνοι με τα βιολιά τους και οι ισπανοί με τους φοβερούς κιθαρίστες! Να μην πιάσουμε τους μαύρους της πρώιμης τζαζ και τους κιθαρίστες των μπλουζ (λέω της πρώιμης, γιατί πλέον οι μουσικοί της τζαζ συνήθως έχουν και τις σπουδές τους σε κάποιο ωδείο). Μήπως αν πάω στο ωδείο θα παίξω καλύτερη κιθάρα από τον Τζάνκο Ράινχαρτ ή καλύτερο βιολί από τον Στεφάν Γκραπέλι;
Αυτά που λέμε εδώ δεν ισχύουν μόνο για τη μουσική, ισχύουν σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης πνευματικής και άλλης δραστηριότητας. Ούτε ο Αϊνστάιν είχε τις φοβερές σπουδές όταν συνέλαβε τη σχετικότητα, ούτε ο Χάμπλ είχε χίλια πτυχία όταν συνειδοτοποίησε ότι υπάρχουν αμέτρητοι γαλαξίες στο σύμπαν, ούτε φυσικά ο Ραμανούγιαν σπούδασε αριθμοθεωρία σε κανένα ιδιαίτερο σχολείο, αλλά τα προβλήματα που έθεσε αποτελούν ακόμη και σήμερα το απαύγασμα της θεωρίας των αριθμών (για τους αμύητους στα μαθηματικά να πούμε ότι η θεωρία των αριθμών είναι από τα πιο στριφνά πεδία της μαθηματικής επιστήμης)· ο άνθρωπος δεν είχε πάει ούτε σχολείο!
Λοιπόν, για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους. Σήμερα οι επιστήμες, τα γράμματα, οι τέχνες και η μουσική έχουν προχωρήσει πολύ πέρα από τα όρια που γνώριζε ο άνθρωπος πριν από 100-200 ή και 1000 και 2000 χρόνια. Αυτό δεν χρειάζεται ανάλυση, αυτό λέγεται πρόοδος και είναι κάτι με το οποίο ο άνθρωπος μοιάζει να έχει συμβιβαστεί. Πέρα από τα συναισθήματα και την ίδια τη ζωή που δεν μπορούμε να τα διαβάσουμε σε κανένα βιβλίο, ούτε μπορεί κάποιος άλλος να τα ζήσει για μας και να μας τα δώσει έτοιμα, όλα τα υπόλοιπα κουβαλάνε πλέον μια τεράστια παράδοση που δυστυχώς ή ευτυχώς πρέπει κάποιος να την κατέχει για να μπορέσει να συλλάβει όχι μόνο την ουσία αλλά ακόμη κι αυτά τα ίδια τα πράγματα.
Ας γίνω όμως πιο σαφής. Αν υποθέσουμε ότι γεννιέται σήμερα ένας άνθρωπος και δεν μαθαίνει γραφή και ανάγνωση. Για τούτον τον άνθρωπο ένα βιβλίο είναι απλώς και μόνο ένα πακέτο μουτζουρωμένο χαρτί. Μπορεί να κρατά στα χέρια του τη "Μεγάλη Χίμαιρα" του Καραγάτση, αλλά αυτό δεν του λέει τίποτα. Δεν ξέρει να διαβάζει, επομένως είτε κρατάει το "Δόκτορ Ζιβάγκο" είτε το "Χρυσό Οδηγό" είναι ένα και το αυτό. Για την ακρίβεια, το ίδιο θα του έκανε ακόμη κι αν κράταγε ένα τούβλο ή οποιοδήποτε άλλο μη χρηστικό αντικείμενο. Το ίδιο ισχύει και με μένα τον ίδιο. Δεν γνωρίζω ρωσικά, επομένως ένα βιβλίο γραμμένο στα ρωσικά, ενώ για έναν ρώσο μπορεί να κρύβει αμύθητους θησαυρούς, για μένα είναι γράμμα κενό! Λοιπόν, όσο πιο πολλά γνωρίζει κανείς σήμερα τόσο μεγαλύτερα τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει και τόσο περισσότερα πράγματα μπορεί να νιώσει και να ευχαριστηθεί. Πώς να ακούσω μια συμφωνία και την ευχαριστηθώ, όταν δεν καταλαβαίνω ντιπ από αυτά που ακούω; Είτε μου βάλεις μια συμφωνία του Ντβόρζακ είτε ένα βαλς του Στράους το μόνο που ακούω είναι "κλασική μουσική". Φυσικά και δεν έχει κανένα νόημα έτσι να ακούει κανείς μουσική. Πρέπει κάποιος να μάθει να ακούει, κι αυτό δεν είναι τόσο εύκολο.
Ας κάνουμε μια παράκαμψη, ένα διάλειμα, να παίξουμε λίγο σκάκι, ή μπριτζ, κανένα τάβλι, καμιά πρέφα μήπως; Ή κανένα μπουρλότο; Τι, δεν ξέρετε πρέφα; Ούτε μπουρλότο; Τίποτα από τα παραπάνω; Μόνο μπιρίμπα; Δυστυχώς δεν θα μπορέσουμε να παίξουμε μπιρίμπα. Βαριέμαι να πετάω φύλλα, αυτό δεν είναι παιχνίδι είναι σκότωμα χρόνου. Θυμάμαι, σε ένα βιβλίο είχα διαβάσει για τον Καζαντζάκη που περνώντας έξω από ένα καφενείο είδε τους ανθρώπους που κάθονταν άπραγοι και σκοτώναν την ώρα τους και δεν άντεξε: Δώστε μου λίγο από το χρόνο σας βρε ρεμπεσκέδες, έχω τόσα πολλά να κάνω! Δίκιο είχε ο άνθρωπος. Δώστε μου χρόνο να σας δώσω αριστουργήματα. Τι να κάνουμε, έτσι είναι η ζωή, άδικη. Πόσα πράγματα χάνουμε λοιπόν μη γνωρίζοντας, έτσω αυτά τα παιχνίδια; Πολλές φορές περνάω ατελείωτες ώρες μελετώντας μια καλή παρτίδα σκάκι. Τελιώνοντας τη μελέτη και χορτασμένος από το μεγαλείο της σκέψης των μεγάλων σκακιστών, σκέφτομαι πάντα: ε ρε και μην ήξερα σκάκι, τί θα έχανα… Τα μεγάλα πλούτη και οι θησαυροί είναι κρυμμένα στην κουλτούρα, στα βιβλία, στα θέατρα στη μουσική! Και είναι δωρεάν, και φτάνουν για όλους μας, είναι κρίμα να τα αφήνουμε να πάνε χαμένα…
Φτάνουμε σιγά σιγά στην ουσία της κουβέντας μας. Τι σημαίνει πρέπει να μάθω να ακούω τη μουσική; Πώς μπορεί κάποιος να μάθει να ακούει τη μουσική; Μην βιαστείτε να απαντήσετε ότι πρέπει να πάει κάποιος στο ωδείο ή σε κάποια άλλη σχολή. Δεν είναι μάλλον θέμα σχολής. Το να μάθει ν'ακούει κανείς συνεπάγεται ατελείωτες ώρες τριβής με τη μουσική και οπωσδήποτε σωστή καθοδήγηση, όχι απαραίτητα από εξειδικευμένους δασκάλους, αλλά μέσα από τηλεόραση, ραδιόφωνο κλπ. Και αυτό εννοώ όταν λέω ότι δεν έχουμε μουσική παιδεία στη χώρα μας. Τρελαίνομαι για τις μπάντες, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να ακούσω καμιά φιλαρμονική ούτε μπορώ να πάω να σταθώ δίπλα στην τούμπα και να παρατηρώ πώς ο τουμπίστας θέτει με τρόπο αδιαμφισβήτητο τις μπάσες νότες που φτιάχνουν την τόσο στέρεα βάση πάνω στην οποία θα πατήσει το όποιο γοργό εμβατήριο ή κάποιο περιδινούμενο βαλς;
Στον πολιτισμένο κόσμο οι άνθρωποι έχουν τουλάχιστον τις ευκαρίες. Μπορεί κάποιος να πάει να ακούσει τις πρόβες τις φιλαρμονικής της Βιένης, όπως μπορεί τις Κυριακές να πηγαίνει στα πάρκα και να ακούει τη μπάντα του Δήμου και αν θέλει να συμμετέχει. Μπορώ να ανοίξω την τηλεόραση και να παρακολουθήσω τα "κοντσέρτα για νέους" ή άλλα μαθήματα από ανθρώπους που κατέχουν τη μουσική (την οποιαδήποτε μουσική) και όχι να ψάχνομαι με τυχάρπαστους δασκάλους σε ωδεία που πολλές φορές δεν αγαπούν ούτε οι ίδιοι τη μουσική. Πώς είναι δυνατόν να "διδάσκεις" πιάνο σε παιδιά, αλλά να μην ξέρεις ο ίδιος πού παν'τα τέσσερα και να μην ακούς ο ίδιος μουσική; Κάπου πάσχουν τα πράγματα εδώ στην Ελλάδα και αυτό με θλίβει. Ένα "Τρίτο Πρόγραμμα" κάνει κάτι στο ραδιόφωνο, αλλά τα τελευταία χρόνια βλέπω ότι εκφυλίζεται κι αυτό (νομίζω επί Χατζηδάκι άρχισε η φθορά· τώρα, εδώ που τα λέμε, γάμησα "Λιλιπούπολη" και μαλακίες).
Μια φορά θυμάμαι παρακολουθούσα στο FM100 του Δήμου Θεσσαλονίκης το Χρήστο Δόκαλη σε μια συνέντευξη που έπαιρνε από τον Χιούμπιν Μέτα. Μιλάμε για μαέστρο κάτσε καλά! Ο καημένος ο Δόκαλης λοιπόν, καλό παιδί κατά τα άλλα, αλλά δεν έχει ιδέα από μουσική. Τον ρώταγε λοιπόν διάφορα ανούσια πράγματα, αλλά άξιζε τον κόπο βέβαια να ακούει κανείς τις απαντήσεις του Μέτα, γιατί προσπερνώντας τις ερωτήσεις κατάφερνε να δίνει συναρπαστικές απαντήσεις. Κάποια στιγμή λοιπόν και αφού το τριγύριζε πολλή ώρα, του λέει ο Δόκαλης: Καλά βρε μαέστρο, δεν νιώθετε ποτέ την ανάγκη να κάνετε κι εσείς ένα διάλειμα; Να παίξετε κανένα βαλς, κανένα ταγκό, να χαρείτε λίγο κι εσείς κι ο κόσμος που σας ακούει να νιώσει λίγο πιο ευχάριστα; Θυμάμαι ότι σ'αυτήν την απίστευτη ερώτηση ο Μέτα κώλωσε. Τα'χασε ο άνθρωπος. Τι να πει; Πώς να απαντήσει; Πόσο βλάκας μπορεί να είναι κανείς; Αλλά δεν φταίει ο Χρήστος, του δώσανε μια δουλειά, την πήρε! Τρέχα τώρα εσύ να βρεις κανάλι να ακούσεις μουσική ή καμιά συνέντευξη της προκοπής.
Να πω κι ένα άλλο για κλείσω για σήμερα γιατί έχω και δουλειές, γορτάζω κιόλας ρε γαμώτο. Είχε έρθει πριν από χρόνια ο Σγούρος για να τον τιμήσει ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Η εκδήλωση γίνεται στο Ναυτικό Όμιλο και ο Σγούρος κάθεται στο πιάνο και μαγεύει τους πάντες, δηλαδή όχι ακριβώς τους πάντες, αλλά αυτούς που ξέρουν να ακούν μουσική. Κάνει λοιπόν παύση ανάμεσα στα δύο μέρη μιας σονάτας και, όπως συνηθίζεται εδώ στην Ελλάδα, ο κόσμος ξεσπά σε χειροκροτήματα. Ο Σγούρος περιμένει στωικά να τελειώσουν για συνεχίσει με το δεύτερο μέρος, αλλά τελειώνοντας τα χειροκροτήματα, σηκώνεται ο δήμαρχος (ο Κοσμόπουλος ήταν τότε) και με το βαρύ του παρουσιαστικό και το γενικότερο σοβαροφανές στιλ που όντως διέθετε κατευθύνεται προς τον πιανίστα και ξεκινά την τελετή απονομής του βραβείου κλπ. Τι να κάνει το παιδί, έμεινε σύξυλο! Κι εμείς το ίδιο. Κρίμα, χάσαμε μια δυο ώρες με έναν από τους καλύτερους πιανίστες του κόσμου…
συνεχίζεται…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου